KIM JEST BIEGŁY SĄDOWY
Rozstrzygnięcie niektórych spraw wymaga wiedzy, którą nie dysponuje Sąd. Trudno od Sądu (który z wykształcenia zawsze jest prawnikiem) oczekiwać wiedzy z zakresu mechaniki, medycyny czy budownictwa, a często Sąd musi rozstrzygać spory dotyczące tych kwestii. Wówczas, Sąd korzysta z pomocy biegłego z określonej dziedziny. Biegłym może być ustanowiona osoba, która: 1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 2) ukończyła 25 lat życia; 3) posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona; 4) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego; 5) wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym. Posiadanie wiadomości specjalnych powinno być wykazane dokumentami lub innymi dowodami. Prezesi Sądów Okręgowych prowadzą listy biegłych sądowych, ale – w razie takiej konieczności – istnieje również możliwość przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego spoza tej listy.
KIEDY ISTNIEJE POTRZEBA ZASIĘGNIĘCIA OPINII
W sprawach o podział majątku opinia biegłego potrzebna jest najczęściej wtedy, gdy małżonkowie nie potrafią się zgodzić co do wartości określonego składnika majątku. Często chodzi o wartość nieruchomości, ale nie brakuje postępowań, w których biegli wyceniają ruchomości czy całe przedsiębiorstwa. Jednakże, wycena poszczególnych składników majątku wspólnego nie jest jedyną sytuacją, kiedy w sprawie o podział majątku będzie potrzebna opinia biegłego. Zasadą jest, że dowód z opinii biegłego przeprowadza się wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga określonej wiedzy specjalistycznej. Przykładowo, jeżeli małżonkowi zechcą fizycznie podzielić określony składnik majątku (np. większą działkę na dwie mniejsze), biegły powinien wypowiedzieć się, czy jest to w ogóle możliwe i dopuszczalne.
CZY MOŻEMY NIE ZGODZIĆ SIĘ Z BIEGŁYM
Dowód z opinii biegłego zawsze poprzedzony jest postanowieniem Sądu o jego dopuszczeniu. W treści postanowienia Sąd określa specjalność biegłego oraz to, co ma być jej przedmiotem (tzw. teza dowodowa). Sąd może zadać biegłemu konkretne pytania lub wskazać wątpliwości, które biegły powinien rozwiać. Opinię biegłego Sąd doręcza obu stronom i zobowiązuje strony do wniesienia zastrzeżeń do opinii. Każda ze stron może zatem zakwestionować ustalenia biegłego oraz zadać mu dodatkowe pytania. W tym celu strona może żądać przeprowadzenia opinii uzupełniającej na piśmie lub wezwania biegłego na rozprawę. W przypadku skrajnie wadliwej opinii, Sąd może dopuścić dowód z opinii innego biegłego. Co jednak istotne, sam brak zadowolenia strony z treści opinii nie może stanowić powodu zlecenia wykonania drugiej opinii innemu biegłemu. Żądając opinii innego biegłego należy zatem wykazać konkretne uchybienia, błędy czy sprzeczności kwestionowanej opinii.
ILE WYNOSI WYNAGRODZENIE BIEGŁEGO I KTO JE POKRYWA
Oczywiście, biegły za swoją pracę pobiera wynagrodzenie, które powinny pokryć strony postępowania. Zasadą jest, że koszty czynności procesowej ponosi ta strona, która o nią wnosi. W sprawach o podział majątku, w razie braku porozumienia małżonków, najczęściej obie strony wnoszą o sporządzenie opinii, a zatem sąd – najczęściej – kosztami opinii obciąża strony po połowie. Sąd, przed dopuszczeniem dowodu z opinii biegłego, może zobowiązać jedną lub obie strony do wpłacenia zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego. Wysokość zaliczki określa Sąd. Najczęściej kwoty zaliczek wynoszą od kilkuset do 1,5 – 2 tys. zł, ale w sprawach szczególnie skomplikowanych potrafią przekraczać 10 tys. zł (np. kiedy zadaniem biegłego jest wycena dużego przedsiębiorstwa). Po wykonaniu opinii, biegły wystawia Sądowi rachunek, w którym określa należne wynagrodzenie. Sąd może zgodzić się z rachunkiem ale może również je „okroić” – jeśli uzna, że biegły zawyżył należne wynagrodzenie. Sąd przyznaje biegłemu wynagrodzenie postanowieniem, na które każda ze stron może wnieść zażalenie. Biegły nie może ustalić swojego wynagrodzenia w sposób dowolny. Biegły rozlicza się stawką godzinową, a jej maksymalną wysokość określa rozporządzenie. Stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd za każdą rozpoczętą godzinę pracy wynosi – w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię – od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej ,,kwotą bazową” (w dacie pisania artykułu – kwiecień 2024 r. – jest to kwota od 22,90 zł do 32,39 zł za jedną godzinę pracy biegłego). Rozporządzenie przyznaje jednak prawo do podniesienia wynagrodzenia w szczególnie skomplikowanych sprawach oraz w przypadku, jeśli opinię wydaje osoba o bardzo wysokich kwalifikacjach. W niektórych, nielicznych przypadkach, rozporządzenie przewiduje wynagrodzenia ryczałtowe biegłych (np. niektóre czynności z zakresu medycyny albo geodezji). Jeśli wynagrodzenie biegłego przewyższa kwotę uiszczonych zaliczek, Sąd w postanowieniu kończącym sprawę może nakazać ściągnąć od jednej lub obu stron różnicę. Jeśli wynagrodzenie biegłego będzie niższe niż wpłacone zaliczki, Sąd nadwyżkę zwróci. W postępowaniach procesowych zasadą jest, że końcowo koszty postępowania (w tym koszt opinii biegłego) ponosi strona przegrywająca proces. W sprawach o podział majątku nie można jednak mówić o wygranym i przegranym w ścisłym znaczeniu, dlatego najczęściej Sąd rozdziela koszty opinii w tych sprawach po połowie.
