Wprowadzenie
Podstawową zasadą prawa spadkowego jest swoboda testowania. Spadkodawca może pozostawić testament, w którym do spadku po sobie powoła w zasadzie dowolną osobę. Nie musi to być ani osoba spokrewniona, ani nawet znajoma. Swoboda testowania nie jest jednak bezwzględna i doznaje istotnego ograniczenia. Na wypadek pominięcia w testamencie, na straży interesu najbliższej rodziny, stoi instytucja zachowku. Jeżeli zstępni, małżonek albo rodzice spadkodawcy zostali przez spadkodawcę pominięci, mogą żądać zapłaty określonej kwoty – zachowku (o tym, jak wyliczyć wysokość zachowku, była mowa w jednym z wcześniejszych artykułów). Nie zawsze jednak osoby formalnie uprawnione do otrzymania zachowku, na ten zachowek zasłużyły swoim postępowaniem. Weryfikacji tej właśnie postawy, służy instytucja wydziedziczenia.
Czym jest wydziedziczenie?
Wydziedziczenie jest niczym innym, jak pozbawieniem prawa do zachowku osoby, której formalnie ten zachowek byłby należny. Osoba wydziedziczona traci prawo ubiegania się o zapłatę zachowku. Jest to więc sankcja nałożona przez spadkodawcę na swoich najbliższych za ich niewłaściwe, niemoralne czy niesłuszne zachowanie względem niego.
Jak skutecznie wydziedziczyć?
Aby wydziedziczenie pozostawało skuteczne, bezwzględnie musi zostać dokonane w testamencie. Żadna inna forma wyrażenia woli wydziedziczenia, nie będzie wywoływała zamierzonych skutków. Testament zawierający wydziedziczenie nie musi być sporządzony w formie notarialnej. Może to być testament własnoręczny, ale jednak – ze względów bezpieczeństwa – należy rekomendować formę notarialną. Ważność oświadczenia o wydziedziczeniu zależy od ważności całego testamentu. Jeśli więc testament pozostaje nieważny z jakichkolwiek przyczyn (np. z powodu stanu zdrowia spadkodawcy), bezskuteczne jest również oświadczenie o wydziedziczeniu.
W testamencie należy wskazać osobę wydziedziczaną (najlepiej z imienia i nazwiska) oraz powód wydziedziczenia. Skutecznie wydziedziczyć można tylko powodów wymienionych w ustawie, tj. jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jak widać, są to kategorie bardzo pojemne, dlatego zdecydowanie warto w testamencie maksymalnie skonkretyzować powód wydziedziczenia, w tym w szczególności wskazać na konkretne zachowania osoby wydziedziczanej. Co niezwykle istotne, wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych osoby wydziedziczanej. Będzie im przysługiwało prawo do zachowku i to nawet jeśli osoba wydziedziczona przeżyje spadkodawcę. W pewnym więc uproszczeniu, zachowek, który przypadłby wydziedziczonemu, może przypaść jego dzieciom. Nie można wydziedziczyć osoby, której spadkodawca wybaczył niewłaściwe zachowanie.
Podsumowanie
Wydziedziczenie jest pozbawieniem prawa do zachowku osoby, której ten zachowek byłby formalnie należny. Wydziedziczenie musi nastąpić w testamencie. Obligatoryjnie należy wskazać powód wydziedziczenia. Musi to być jeden (lub więcej) z trzech powodów wymienionych w ustawie. Wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych osoby wydziedziczonej. W kontekście wydziedziczenia, warto skonsultować się adwokatem lub radcą prawnym, który oceni skuteczność wydziedziczenia, zweryfikuje czy konkretne zachowanie może być powodem wydziedziczenia oraz doradzi w odpowiedniej redakcji testamentu.
