Sprawy o stwierdzenie nabycia spadku budzą bardzo wiele emocji. Często spadek po najbliższej osobie przedstawia dużą wartość i zgłasza się po niego wielu chętnych. Precyzyjne ustalenie kręgu spadkobierców ma więc bardzo doniosłe znaczenie. Polskie prawo spadkowe kto dziedziczy uzależnia od tego, czy spadkodawca pozostawił po sobie testament czy też nie. Dziedziczenie ustawowe następuje, gdy spadkodawca nie pozostawił żadnego ważnego testamentu, bądź wszyscy spadkobiercy testamentowi odrzucą spadek z testamentu. Jeżeli chodzi o dziedziczenie ustawowe kolejność dziedziczenia wynika wprost z ustawy. Co do kręgu spadkobierców nie może być bowiem żadnych wątpliwości. W razie dziedziczenia testamentowego, co oczywiste, decydujące pozostaje, kogo w testamencie do dziedziczenia powołał spadkodawca.
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Przykład 1: Spadkodawca w chwili śmierci miał żonę i piątkę dzieci. Kto dziedziczy po mężu? Udziały w spadku nie będą równe, ponieważ zawsze co najmniej ¼ musi przypaść małżonkowi. Dziedziczyć będzie zatem żona w części ¼ a pozostałą część spadku nabędą dzieci po równo, czyli w części po 3/20 każde z nich. Gdyby dzieci była trójka, spadek nabyłaby żona i dzieci w równych częściach po ¼.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
Przykład 2: Spadkodawca w chwili śmierci nie miał żony, ale miał dwoje dzieci. Trzecie dziecko nie dożyło otwarcia spadku – zmarło wcześniej, ale pozostawiło troje dzieci. Kto dziedziczy po ojcu? Z całą pewnością dziedziczyć muszą dzieci spadkodawcy. Żyjących dwoje dzieci spadkodawcy nie będzie jednak dziedziczyło w częściach po ½, ale po 1/3. Trzecia część spadku przypadnie do podziału zstępnym tego dziecka spadkodawcy, które nie dożyło otwarcia spadku. Będą więc oni dziedziczyli w częściach po 1/6. Gdyby zmarłe wcześniej dziecko nie pozostawiło po sobie zstępnych, żyjących dwoje dzieci spadkodawcy dziedziczyłoby po 1/2.
W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku.
Przykład 3: Spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych dzieci, ale miał żonę. Przy życiu pozostają też rodzice spadkodawcy. Jak będzie wyglądało spadkobranie w tej sytuacji? Każde z rodziców musi dziedziczyć w części po ¼. Pozostała połowa spadku przypadnie więc żonie.
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Przykład 4: Spadkodawca nie miał żony i nie pozostawił po sobie dzieci. Spadku nie dożyli też jego rodzice. Miał jednak dwóch braci. Jeden z nich żyje, drugi nie dożył otwarcia spadku, ale pozostawił dwójkę dzieci. Kto dziedziczy spadek po bezdzietnym bracie, który zmarł? Skoro spadkodawca nie miał małżonka, wstępnych, ani zstępnych, powołane do dziedziczenia będzie rodzeństwo. Skoro jeden z braci nie dożył otwarcia spadku, do jego części powołani będą jego dzieci. Zatem spadek nabędzie w części ½ brat spadkodawcy, który dożył otwarcia spadku, oraz po ¼ części dzieci tego z braci spadkodawcy, który nie dożył otwarcia spadku.
Trzeba przy tym zaznaczyć, że spadkobranie to nie tylko wstąpienie we wszystkie prawa, ale również obowiązki spadkodawcy, w tym również oznacza odpowiedzialność za długi spadkowe. W tym kontekście Klienci bardzo często pytają: dziedziczenie długów do którego pokolenia? Otóż dziedziczenie zawsze następuje po konkretnej osobie i spadkobiercy wstępują w prawa i obowiązki tej właśnie osoby. Można wyobrazić sobie taki przypadek, że po dziadku długi przejął ojciec (nabył po nim spadek), a po ojcu syn. Jeżeli jednak ojciec nie przyjął spadku po dziadku, długi dziadka kolejnych pokoleń nie będą obciążały.
Jeżeli zatem długi spadkowe przewyższają wartość majątku spadkowego, warto rozważyć odrzucenie spadku. Oświadczenie takie można złożyć zarówno wobec sądu, jak i przed notariuszem, a termin na jego złożenie wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tym, że będzie dziedziczył. Jeżeli w tym terminie spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia, czy to o przyjęciu spadku, czy też jego odrzuceniu, uważa się, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli jednak spadkobiercy mają zamiar spadek przyjąć, jeżeli są zgodni, akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić notariusz, a takie notarialne poświadczenie dziedziczenia ma moc równą postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Kiedy już jasne stanie się kto i w jakiej części dziedziczy, spadkobiercy mogą dokonać działu spadku. Jeżeli spadkobiercy są zgodni, mogą zdecydować się na dział spadku u notariusza. Jeżeli nie, pozostaje postępowanie sądowe.
