Przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa precyzują zasady odpowiedzialności rozwiedzionych małżonków za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Regulacje te znajdują odpowiednie zastosowanie także w przypadku unieważnienia małżeństwa i separacji.
Jak stanowi przepis art. 110 § 1 Ordynacji podatkowej, rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.
Przytoczony przepis uzupełnia zasady odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe osób pozostających w małżeństwie. W czasie trwania małżeństwa kwestię tą reguluje art. 26 i art. 29 Ordynacji podatkowej. Na tej podstawie, podatnik pozostający w małżeństwie odpowiada za podatki wynikające ze zobowiązań podatkowych nie tylko swym majątkiem odrębnym, ale również majątkiem wspólnym jego i jego małżonka.
Z literalnej wykładni przepisu art. 110 § 1 Ordynacji podatkowej można wyprowadzić wniosek, że decydujące znaczenie dla objęcia odpowiedzialnością rozwiedzionego małżonka jest chwila powstania zobowiązania podatkowego (czyli obowiązku zapłacenia podatku w określonej w przepisach wysokości, terminie i miejscu), a nie zaległości podatkowej (a więc niezapłacenia podatków w terminie płatności). Tymczasem, przepis art. 107 Ordynacji podatkowej, statuujący ogólne zasady odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, wskazuje, że taka odpowiedzialność może dotyczyć (co do zasady) tylko zaległości podatkowych.
Wobec powyższego, należy przyjąć, że małżonek nie może zostać obciążony obowiązkiem zapłaty: ani zaległości podatkowych, które powinny być uregulowane przez drugiego małżonka przed wstąpieniem w związek małżeński, ani zaległości podatkowych, które powstały po rozwodzie. Oczywiście, uwagi te pozostają aktualne przy założeniu, że w czasie trwania małżeństwa pomiędzy małżonkami panował ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Jeśli małżonkowie jeszcze przed zawarciem małżeństwa zawarli tzw. intercyzę (umowę o ustanowieniu w ich małżeństwie ustroju rozdzielności majątkowej) odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka w ogóle nie powstanie.
Stosując generalne zasady odpowiedzialności osób trzecich za zaległości podatkowe podatnika, rozwiedziony małżonek będzie odpowiadał także za inne należności, o których mowa w art. 107 § 2 Ordynacji podatkowej, z wyłączeniem tych wskazanych w 110 § 2 Ordynacji podatkowej, czyli podatków niepobranych oraz pobranych, a niewpłaconych przez płatników lub inkasentów, odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.
Odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka (a także małżonka w razie unieważnienia małżeństwa oraz separacji) ma charakter osobisty, co oznacza, że obejmuje cały jego majątek. Ograniczona przez ustawodawcę została jednakże kwota, do wysokości której rozwiedziony małżonek będzie ponosił odpowiedzialność jako osoba trzecia. Kwotą graniczną jest wartość przypadającego temu małżonkowi udziału w majątku wspólnym.
Chociaż w postępowaniu o rozwód istnieje możliwość dokonania podziału majątku wspólnego, jest ona ograniczona do przypadków, gdy przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W praktyce, są to przypadki, gdy małżonkowie zgadzają się co do składu i wartości majątku wspólnego, a także co do sposobu jego podziału. Najczęściej jednak osiągnięcie porozumienia we wszystkich tych aspektach nie jest możliwe. Sądy rozwodowe niejednokrotnie pozostawiają więc wniosek o podział majątku wspólnego bez rozpoznania. Wówczas małżonkowie, aby podzielić wspólny majątek, muszą zainicjować kolejne postępowanie sądowe albo uzgodnić warunki podziału w umowie. Postępowania podziałowe należą przy tym do bardzo skomplikowanych, a w ich toku konieczne jest przeprowadzenie wielu dowodów (w tym z opinii biegłych sądowych), co wymaga czasu.
Jeśli organ podatkowy nie dysponuje dokumentami o podziale majątku wspólnego małżonków w postaci umowy czy orzeczenia sądowego (bo na przykład małżonkowie takiego podziału nie dokonali albo postępowanie jest jeszcze w toku) będzie zobligowany poczynić ustalenia w tym zakresie samodzielnie. Kwestia wartości udziału przypadającego małżonkowi w majątku wspólnym ma, bowiem, kluczowe znaczenie dla ustalenia zakresu jego odpowiedzialności (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 17 stycznia 2017, sygn. akt: III SA/Gl 994/16).
Stosownie do dyspozycji art. 306h Ordynacji podatkowej, na żądanie rozwiedzionego małżonka podatnika organy podatkowe wydają zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych tego podatnika w zakresie zaległości powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Konieczne jest jednak uzyskanie zgody podatnika na wydanie takiego zaświadczenia.
