Zawód prawniczy niejedno ma imię. O ile dla większości osób jasne pozostaje, czym zajmuje się sędzia, o tyle różnica pomiędzy pracą adwokata i radcy prawnego nie zawsze jest tak oczywista. I słusznie, ponieważ obecnie zawody te są do siebie zbliżone najbardziej jak to tylko możliwe. Ale od początku.
I. RADCA PRAWNY A ADWOKAT
Zawód adwokata powszechnie kojarzony jest dzisiaj ze sprawami karnymi i rodzinnymi. Domena radcy prawnego, w powszechnym odbiorze, to obsługa prawna firm. Takie postrzeganie, choć dziś już zdecydowanie błędne, ma swoje uzasadnienie historyczne i spotykamy się z nim na co dzień w naszej pracy i w kontakcie z Klientami. Polski system świadczenia pomocy prawnej i zawodów prawniczych jest skomplikowany w porównaniu z innymi krajami. Wyróżniamy, bowiem, odrębne zawodu radcy prawnego i adwokata, podczas gdy w większości krajów (choć nie we wszystkich) istnieje jeden zawód zajmujący się świadczeniem pomocy prawnej.
Historia adwokatury jest wielowiekowa, natomiast zawód radcy prawnego został powołany w Polsce w 1961 r., a jego zadaniem była obsługa prawna państwowych jednostek gospodarczych. W tamtym czasie była to jedyna kompetencja radców prawnych, którzy nie mogli reprezentować obywateli przed sądami. Adwokaci nie mogli zaś świadczyć stałej obsługi prawnej przedsiębiorstw państwowych. Rozdział tych dwóch zawodów był więc wtedy wyraźny. Po nastaniu nowego ustroju kompetencje radców prawnych były stopniowo rozszerzane. Wobec faktu, że radcowie prawni obsługiwali firmy, w pierwszej kolejności uzyskali uprawnienia do występowania przed sądami gospodarczymi. Następnie, mogli już świadczyć pomoc prawną we wszystkich niemal obszarach, poza sprawami karnymi. Końcowo, w 2015 r., radcowie prawni uzyskali również prawo do obrony w sprawach karnych. Kompetencje radców prawnych oraz adwokatów są dziś niemalże identyczne. Najistotniejszą różnicą pozostaje fakt, że radcowie prawni mogą pozostawać w zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę, zaś adwokaci nie. Wynika to z uwarunkowań historycznych – radcowie prawni od zawsze świadczyli obsługę prawną firm i z tym obszarem kojarzeni są po dziś dzień.
Faktem jednak jest, że dziś, zarówno kompetencje radców prawnych i adwokatów, jak i droga do wykonywania tych zawodów, pozostają w zasadzie takie same, a żaden z nich nie jest „lepszy” ani „gorszy”.
Każdy kandydat na adwokata i każdy kandydat na radcę prawnego musi skończyć studia prawnicze. Po ich ukończeniu staje się już prawnikiem, tj. ma prawnicze wykształcenie. To jednak, oczywiście, zbyt mało, aby wykonywać zawód radcy prawnego lub adwokata. Pięcioletnie studia są zdecydowanie zbyt krótkie, aby nauczyć się wykonywania tak odpowiedzialnego zawodu. O rozróżnieniu: prawnik a adwokat, będzie mowa w dalszej części wpisu.
Zastanawiając się zatem: radca prawny a adwokat, nie ma większego znaczenia z czyjej pomocy skorzystamy, jeśli chodzi o tytuł zawodowy. Warto szukać jednak specjalistów z poszczególnych dziedzin. Nieważne czy będą to adwokaci, czy radcowie. W naszej Kancelarii obsługę prawną świadczą zarówno radcowie prawni, jak i adwokaci.
II. APLIKANT
Aby uzyskać prawo do wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego, większość kandydatów kieruje się na aplikację: odpowiednio adwokacką lub radcowską. Aplikacja to dodatkowy czas edukacji, który ma przygotować aplikanta do wykonywania w przyszłości samodzielnego zawodu radcy prawnego lub adwokata. Każdy aplikant ma swojego patrona, którego obowiązkiem jest odpowiednie przygotowanie aplikanta do zawodu. Aplikant nie jest jeszcze samodzielnym radcą prawnym ani adwokatem, może już jednak wykonywać zawód w ograniczonym zakresie, pod nadzorem patrona. Może zatem brać udział w większości rozpraw oraz podpisywać większość pism.
Aby zostać aplikantem, należy zdać egzamin wstępny na aplikację. Egzaminy wstępne na aplikację adwokacką i radcowską są dokładnie takie same i składają się z testu obejmującego 150 pytań. Zarówno aplikacja adwokacja jak i radcowska trwają po 3 lata i kończą się państwowym egzaminem zawodowym na adwokata albo radcę prawnego. Egzamin składa się z pięciu części i trwa 4 dni. Zadania egzaminacyjne nie są identyczne, lecz zakres materiału do opanowania jest tożsamy. Zarówno przyszli adwokaci, jak i radcowie prawni, rozwiązują zadania z prawa cywilnego, karnego, gospodarczego, administracyjnego oraz z etyki wykonywania zawodu. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku z egzaminu zawodowego, można wpisać się na listę adwokatów albo radców prawnych.
Co ciekawe, zawody te są do siebie tak bardzo zbliżone, że po ukończeniu aplikacji adwokackiej i zdaniu egzaminu adwokackiego, można wpisać się na listę radców prawnych, zaś po ukończeniu aplikacji radcowskiej i zdaniu egzaminu radcowskiego, można wpisać się na listę adwokatów.
Każdy radca prawny może również błyskawicznie stać się adwokatem, a każdy adwokat radcą prawnym. Nie trzeba tutaj zdawać zupełnie żadnych egzaminów dodatkowych, wystarczy wykreślić się z jednej listy i wpisać na inną. Nie można jednak wykonywać zawodu adwokata i radcy prawnego jednocześnie.
III. TOGA I KOLOR ŻABOTU
Każdy, kto chociaż raz był w sądzie wie, że wszystkie osoby, które wykonują zawody prawnicze, występują przed sądem w togach – w tym togę ma sam sąd. Togi różnią się kolorami żabotów. Adwokaci mają żaboty zielone, radcowie niebieskie – to także jeden z czynników rozróżniających te zawody. W żadnym razie kolor żabotu nie świadczy o jakiejkolwiek przewadze na sali rozpraw. Adwokat i radca prawny, tak na sali rozpraw, jak i we wszystkich innych sytuacjach związanych z wykonywaniem zawodu, są podmiotami równorzędnymi. Za wyjątkiem wykonywania zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, o czym była mowa wyżej. Poza adwokatami i radcami prawnymi, na sali rozpraw występują jeszcze prokuratorzy (czerwone żaboty) oraz, oczywiście, sam sąd, który żabot ma fioletowy (sędziowie Trybunału Konstytucyjnego mają żaboty biało-czerwone). Istnieją jeszcze jedne żaboty – szare i należą do Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, tj. podmiotu zajmującego się m.in. reprezentowaniem Skarbu Państwa w postępowaniach sądowych.
Toga jest strojem urzędowym sądu, prokuratora, adwokata i radcy prawnego. Aplikanci nie mają swoich tóg i przed sądem występują bez stroju urzędowego. Swojego koloru żabotu nie mają też notariusze i komornicy, a wynika to z faktu, że nie występują oni raczej przed sądami. Adwokaci i radcowie prawni korzystają z togi tylko w czasie rozpraw. Po zakończeniu rozprawy, natychmiast togę zdejmują i nie zakładają jej przy okazji żadnych innych czynności zawodowych.
IV. PRAWNIK A ADWOKAT
Najprostszym rozstrzygnięciem wątpliwości: adwokat a prawnik czy prawnik a radca prawny, jest stwierdzenie, że każdy adwokat i każdy radca prawny jest prawnikiem, ale zdecydowanie nie każdy prawnik jest radcą prawym lub adwokatem. Prawnik to osoba z wykształceniem prawniczym. Tytułem magistra prawa. Wspomnieć bowiem należy, że studia prawnicze są jednolite, magisterskie. Adwokat i radca prawny to tytuły zawodowe osób wpisanych na listę odpowiednio adwokatów i radców prawnych, a wpis na te listy obwarowany jest wieloma dodatkowymi warunkami. Każdy prawnik może stać się adwokatem albo radcą prawnym, jeżeli spełni wszystkie warunki, np. ukończy aplikację i zda państwowy egzamin zawodowy. Nazywanie adwokata lub radcy prawnego prawnikiem, będzie zgodne z prawdą i nie powinno stanowić afrontu. Jeżeli jednak absolwent prawa tytułuje się adwokatem lub radcą prawnym, kiedy takiego tytułu zawodowego nie posiada, popełnia przestępstwo.
V. MECENAS A ADWOKAT
Kim więc jest mecenas? Dawniej, tytuł mecenasa przysługiwał wyłącznie adwokatom. Już w XVI wieku płatnych zastępców procesowych nazywano „procuratores mercenarii”. Od tego terminu wywodzi się słowo „mecenas” – rozpowszechnione już w XVIII wieku. Mecenas to zwrot wyłącznie grzecznościowy, nie uregulowany prawnie, oddający szacunek osobie wykonującej zawód prawniczy lub posiadającej umocowanie do występowania przed sądem w imieniu innej osoby. Tym samym, dzisiaj mecenasem jest zarówno radca prawny, jak i adwokat. Terminy mecenas a adwokat czy radca prawny, są dzisiaj stosowane, w języku potocznym, w dużej mierze zamienne. Choć zwracając się bezpośrednio do radcy prawnego czy adwokata powiemy raczej „Panie mecenasie”, niż „Panie adwokacie” czy „Panie radco”. Adwokat i radca prawny to bowiem tytuły zawodowe, zaś mecenas to tytuł wyłącznie grzecznościowy. W języku urzędowym słowo „mecenas” nie występuje w ogóle i we wszystkich dokumentach, protokołach itd. pełnomocników tytułuje się adwokatami i radcami prawnymi.
