Śmierć współmałżonka to zawsze bolesne doświadczenie dla rodziny. W tej trudnej chwili trzeba jednak mieć świadomość, jak wygląda dziedziczenie po śmierci małżonka. Wszystko zależy od tego, czy zmarły małżonek pozostawił po sobie testament. Jeśli tak, spadek po śmierci małżonka nabędą osoby wskazane w testamencie. Bardzo często małżonkowie sporządzają testamenty powołując siebie wzajemnie do spadków po sobie, czyli mąż powołuje w testamencie do spadku po sobie żonę, a żona męża.
Jeżeli testamentu nie było, a małżonkowie mają dzieci, powołany do spadku będzie małżonek i dzieci w częściach równych, z tym jednak zastrzeżeniem, że małżonek nigdy nie może otrzymać mniej niż ¼. Przykładowo więc, jeżeli małżonkowie mieli dwójkę dzieci, a żona zmarła, spadek po żonie nabędzie mąż i dzieci w częściach po 1/3. Jeżeli jednak małżonkowie mieli piątkę dzieci i żona odeszła, spadek po zmarłej żonie nabędzie mąż w części ¼, a dzieci w częściach po 3/20. Co istotne, dzieci nabędą spadek niezależnie od tego, czy są pełnoletnie, czy też nie. Jeżeli dzieci są pełnoletnie, same mogą odrzucić spadek po rodzicu. Jeśli nie, musi w ich imieniu uczynić to drugi rodzic (za zgodą sądu).
Nieco inaczej będzie wyglądało dziedziczenie po śmierci męża, jeżeli jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku po nim (dziecko zmarło wcześniej niż rodzic). W takiej sytuacji, wszystko zależy od tego, czy to zmarłe dziecko miało już swoje dzieci. Jeżeli tak, to jego dzieci nabędą tę część spadku w częściach równych. Przykładowo, jeżeli małżonkowie mieli dwoje dzieci, ale przed śmiercią ojca jedno z nich zmarło, pozostawiając dwójkę swoich dzieci to w takiej sytuacji spadek po ojcu: w 1/3 nabędzie żona, w 1/3 jego żyjące dziecko i w częściach po 1/6 dzieci zmarłego dziecka (czyli wnuczęta spadkodawcy). Jeżeli zaś zmarłe dziecko nie posiadało swoich dzieci, tę część spadku, która by mu przypadała rozdzielą pomiędzy siebie pozostali spadkobiercy, czyli żona i żyjące dziecko nabędą spadek w częściach po ½.
Jeszcze inaczej będzie wyglądało dziedziczenie po żonie, jeżeli nie posiadała ona dzieci. Spadek po żonie bez dzieci nie zawsze nabywa tylko mąż, ale jeżeli przy życiu pozostają jeszcze jej rodzice, to mąż będzie dziedziczył w zbiegu z nimi. Mąż nabędzie wtedy spadek w części ½, zaś żyjący rodzice po ¼. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, kolejno do spadku powołane będzie rodzeństwo spadkodawcy, a w razie śmierci rodzeństwa, jego dzieci. Jeżeli małżonkowie nie mieli dzieci, dopiero w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
O tym więc, kto dziedziczy po żonie albo kto dziedziczy po śmierci męża w pierwszej kolejności decyduje to, czy zmarły pozostawił testament, a jeśli nie, to czy posiadał dzieci, ewentualnie rodziców i dalszych krewnych.
Postępowanie spadkowe po śmierci męża, żony czy innych krewnych, jeżeli jest więcej niż jeden spadkobierca, jest dwuetapowe. W pierwszej kolejności należy stwierdzić, kto nabył spadek po zmarłym. W tym celu żyjący krewni mogą albo złożyć wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku, albo udać się do notariusza, który sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. Te dwa sposoby są zupełnie równoważne. Notarialne poświadczenie dziedziczenia będzie jednak możliwe tylko w przypadku, kiedy spadkobiercy są zgodni co do tego, kto i w jakiej części nabywa spadek. W przypadku sporu, pozostaje postępowanie sądowe. Co niezwykle istotne, na etapie stwierdzenia nabycia spadku, w ogóle nie ocenia się tego, co wchodzi w skład spadku, a tym bardziej nie dzieli się między spadkobierców żadnego majątku. Stwierdzenie nabycia spadku lub poświadczenie dziedziczenia u notariusza polegają wyłącznie na stwierdzeniu tego, kto i w jakiej części nabywa spadek.
Drugim etapem jest dział spadku. Dopiero w tym momencie ustala się, jakie składniki wchodzą w skład spadku oraz dzieli się je pomiędzy spadkobierców. Jeżeli spadkobiercy są ze sobą zgodni co do składu spadku i jego podziału, mogą dział spadku przeprowadzić poprzez zawarcie umowy. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, taka umowa musi przybrać formę aktu notarialnego. Niestety, postępowanie spadkowe często budzi w rodzinie konflikty. Nierzadko spadkobiercy nie mogą się zgodzić co do składu spadku, jego wartości, czy też sposobu dokonania działu. W takiej sytuacji każdy ze spadkobierców może złożyć do sądu wniosek o dział spadku.
W takiej sprawie Sąd będzie w pierwszej kolejności ustalał skład spadku oraz jego wartość. Poszczególne przedmioty wchodzące w skład spadku podlegają wycenie, a wycenę tą sporządza biegły sądowy. Następnie Sąd decyduje o tym, w jaki sposób dokonać działu spadku, biorąc pod uwagę interesy wszystkich spadkobierców. Szczegółowy opis procedury działu spadku to jednak zdecydowanie materia na osobny wpis.
Ważne jednak pozostaje, że spadek po śmierci małżonka zwolniony jest z podatku od spadków i darowizn, o ile zostanie zgłoszony do Urzędu Skarbowego. Spadkobierca ma na to pół roku od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub od zarejestrowania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Zgłoszenia dokonuje się na urzędowym formularzu SD-Z2.
