Postępowania w sprawach o dział spadku bywają jednymi z najbardziej skomplikowanych postępowań sądowych. Spadkobiercy często są sobą silnie skonfliktowani. Nie są zgodni tak co do składu spadku, jak i wartości poszczególnych składników oraz sposobu dokonania działu. Z chwilą śmierci spadkodawcy, jego spadkobiercy stają się współwłaścicielami całego majątku wchodzącego w skład spadku. Często powoduje to między spadkobiercami dodatkowe spory co do zarządu tym majątkiem, czy też ponoszenia kosztów jego utrzymania. Dział spadku ma za cel zniesienie tego stanu rzeczy poprzez przyznanie konkretnych składników majątku spadkowego na własność poszczególnym spadkobiercom.
Dział spadku zawsze musi być poprzedzony prawomocnym postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo sporządzonym przez notariusza aktem poświadczenia dziedziczenia. Procentowy podział spadku musi bowiem odnosić się do części, w jakiej spadek nabyli poszczególni spadkobiercy. Przykładowo, jeżeli spadek nabyło czterech spadkobierców, każdy w części po ¼, to każdy z tych spadkobierców będzie mógł w postępowaniu o dział spadku żądać przyznania na swoją własność składników o wartości odpowiadającej 25% wartości całego spadku. Jeżeli na rzecz jednego spadkobiercy przypadłyby składniki o większej wartości niż jego udział w majątku spadkowym, byłby on zobowiązany do poczynienia odpowiednich spłat na rzecz innych spadkobierców. W tym zakresie sprawy o dział spadku wykazują bardzo duże podobieństwo do spraw o podział majątku po rozwodzie.
Sądowy dział spadku
W sprawach o dział spadku orzeka zawsze sąd rejonowy, niezależnie od wartości przedmiotów wchodzących w skład masy spadkowej. Każde postępowanie sądowe inicjuje wniosek o dział spadku. Uprawnienie do złożenia wniosku o dział spadku ma każdy ze spadkobierców. We wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza, jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Współspadkobiercy powinni także podać sądowi swój wiek, zawód, stan rodzinny oraz dane co do swych zarobków i majątku, a także zarobków i majątku małżonka, wyjaśnić, w jaki sposób korzystali ze spadku dotychczas, jak również podać inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie, co każdy ze współspadkobierców ma otrzymać ze spadku.
Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. W tym zakresie Sąd ma szeroko idące kompetencje. Może zobowiązywać strony do złożenia odpowiednich dokumentów oraz zwracać się do dowolnych instytucji (banków, urzędów, itd.) o udzielenie stosownych informacji, istotnych dla sprawy. Jeśli w skład spadku wchodzą nieruchomości, ich wyceny powinien dokonać biegły, któremu nadano uprawnienia rzeczoznawcy majątkowego. Powoływanie biegłego następuje najczęściej, jeśli strony nie są zgodne co do wartości określonego składnika majątku. Nawet jednak w przypadku zgodnego oświadczenia spadkobierców o wartości danego składnika spadku, Sąd może tę wartość sprawdzić, jeśli poweźmie wątpliwości co do rzeczywistej wartości tego składnika. Wartość poszczególnych przedmiotów określa się według cen rynkowych uzyskiwanych w obrocie cywilnoprawnym. Przy szacowaniu składników należy uwzględniać ich obciążenia oraz ograniczenia w zakresie eksploatacji.
Następnie, po ustalenia składu i wartości spadku, sąd decyduje w jaki sposób dokonać działu spadku. Podział spadku zależy od wielu faktów, w tym składu masy spadkowej. Jeżeli wchodzą do niej nieruchomości, podział zależy od ich: przeznaczenia, dotychczasowego sposobu wykorzystania, uzasadnionych potrzeb uczestników postępowania, a także ich możliwości finansowych, co jest istotne w razie potrzeby zasądzenia spłaty lub dopłaty. Decydując zatem o sposobie działu spadku Sąd bierze pod uwagę uzasadnione interesy wszystkich stron postępowania. Trzeba też dodać, że dokonując działu spadku, sąd powinien – co do zasady – kierować się wolą spadkodawcy co do sposobu działu majątku spadkowego, choć nie jest wolą taką związany.
Jeżeli strony nie są zgodne co do sposobu działu spadku, a możliwy jest podział spadku w naturze, Sąd powinien go dokonać w ten właśnie sposób. Przykładowo więc, jeżeli w skład spadku wchodzi dom jednorodzinny, który można podzielić na dwa niezależne lokale, ten właśnie sposób działu spadku powinien być brany pod uwagę w pierwszej kolejności. Jeżeli ten podział nie będzie w pełni odpowiadał wartości udziałów w spadku, sąd zasądza odpowiednią dopłatę na rzecz pozostałych spadkobierców. Możliwa jest również sytuacja, w której Sąd dojdzie do przekonania, że bardziej właściwe będzie przyznanie określonego składnika na wyłączną własność jednego ze spadkobierców, z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Trzecim sposobem dokonania działu spadku jest sprzedaż określonych składników masy spadkowej. Ten sposób najczęściej będzie miał miejsce, gdy żaden ze spadkobierców nie będzie zainteresowany nabyciem danego składnika na własność.
Przykład 1- Spadek po ojcu podział
Spadek po ojcu nabyło troje dzieci w części po 1/3 każde z nich. W skład spadku wchodzi duży dom jednorodzinny i 200.000 zł oszczędności w gotówce. W trakcie postępowania Sąd ustalił, że możliwy jest podział fizyczny domu na dwa niezależne lokale. Jeden z tych lokali będzie warty 250.000 zł, a drugi 300.000 zł. W takim wypadku podział spadku pomiędzy rodzeństwem mógłby odbyć się w ten sposób, że Sąd przyznałby na wyłączną własność jednego z spadkobierców jeden lokal, na wyłączną własność drugiego ze spadkobierców drugi lokal, a na rzecz trzeciego ze spadkobierców przyznałby gotówkę. Wobec tego, że lokale nie są równej wartości, a nadto każdy z nich jest więcej warty niż 200.000 zł, Sąd musiałby zasądzić odpowiednie spłaty tak, aby końcowo każdy ze spadkobierców otrzymał spadek równej wartości, po 1/3 całości.
Przykład 2 – Spadek po rodzicach podział
Spadek po żonie nabył mąż oraz troje dzieci w części po ¼ każde z nich. Następnie mąż zmarł, a spadek po nim spadek nabyły dzieci w części po 1/3 każde z nich. Rodzice mieli samochód i 50.000 zł oszczędności. Żadne z dzieci nie chce samochodu, każde z nich wolałoby jak największą spłatę w pieniądzu. W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem byłoby podzielenie gotówki pomiędzy spadkobierców oraz zarządzenie sprzedaży auta, a następnie podzielenie środków pochodzących ze sprzedaży pomiędzy spadkobierców.
Przy okazji tego przykładu zaznaczyć też należy, że – co do zasady – możliwe jest dokonanie działu spadku po obojgu rodzicach w jednym postępowaniu.
Dział spadku u notariusza
Sądowy dział spadku to często ostateczność. W dużej liczbie spraw spadkobiercom udaje się jednak osiągnąć porozumienie co do sposobu działu spadku. W takim wypadku spadkobiercy nie muszą angażować sądu. Mogą wybrać umowny dział spadku. Jeżeli w skład spadku nie wchodzi żadna nieruchomość, wystarczy zwykła forma pisemna. Podział spadku u notariusza staje się koniecznością, jeżeli spadkodawca pozostawił dom, działkę czy mieszkanie. Strony mogą wybrać dowolnego notariusza. Nawet jednak jeśli, umowa o dział spadku nie wymaga formy aktu notarialnego, warto skorzystać z pomocy adwokata czy radcy prawnego. Odpowiednie sformułowanie umowy o dział spadku ma bowiem bardzo duże znaczenie, a tego rodzaju umowa może wywoływać daleko idące skutki. Warto, aby została prawidłowo przygotowana.
Koszty
Postępowania w sprawach o dział spadku bywają kosztowne. W przypadku postępowania sądowego, poza opłatą od wniosku, należy liczyć się też z kosztami biegłych sądowych, którzy wyceniają poszczególne składniki spadku oraz wynagrodzeniem pełnomocników. O tym, kto ponosi koszty działu spadku w dużej mierze decydują okoliczności konkretnej sprawy. Postępowanie sądowe o dział spadku jest tzw. postępowaniem nieprocesowym, a w takim przypadku zasadą jest, iż każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Często sądy dzielą koszty postępowania sądowego pomiędzy wszystkich uczestników stosownie do ich udziałów w majątku spadkowym. Jeżeli strony decydują się na dział spadku u notariusza koszty takiego działu będą obejmowały przede wszystkim taksę notarialną, której wysokość zależy od wartości dzielonego spadku. W takim wypadku strony mogą między sobą ustalić, kto ponosi koszty sporządzenia aktu. Najczęściej decydują się na uiszczenie kosztów z majątku spadkowego, bądź dzielą koszty notariusza pomiędzy siebie.
Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych – pozostałe usługi
- podział majątku wspólnego,
- zniesienie współwłasności,
- postępowania sądowo-administracyjne,
- obsługa prawna firm,
- nieruchomości i inwestycyjny proces budowlany.
