Polski system prawa spadkowego należy do jednego z bardziej skomplikowanych w Europie. Uporządkowanie spraw spadkowych po śmierci najbliższej rodziny nie zawsze musi być jednak trudne. Wszystko zależy od tego, czy pomiędzy spadkobiercami istnieje spór, czy też są oni ze sobą zgodni.
W celu uregulowania praw do spadku w pierwszej kolejności należy stwierdzić kto i w jakiej części dziedziczy po spadkodawcy. Ustawodawca przewidział ku temu dwie alternatywne drogi postępowania. Pierwszą drogą jest złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu. Taki wniosek może złożyć każda z osób zainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy, a zatem nie tylko spadkobierca, ale też np. wierzyciel spadkodawcy. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się zawsze do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy. Drugą drogą jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia.
Akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić wyłącznie notariusz. Spadkobiercy mogą wybrać dowolnego notariusza. Akt poświadczenia dziedziczenia ma identyczną moc prawną jak postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, tj. ustala kto i w jakiej części dziedziczy po spadkodawcy. Nie w każdej sytuacji jednak będzie możliwe sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Przede wszystkim notariusz nie jest osobą władną do tego, aby rozstrzygać spory pomiędzy spadkobiercami. Taką kompetencję ma wyłącznie sąd. Notariusz będzie mógł zatem sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia wyłącznie w sytuacji, kiedy wszyscy spadkobiercy są zgodni.
Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza możliwe jest zarówno w sytuacji dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego. Wyjątkiem pozostaje tutaj testament ustny. Ta rzadka i szczególna metoda sporządzania testamentu, jako narażona na fałszerstwa oraz wymagająca przesłuchania świadków, została poddana ocenie sądu i wyłącznie sąd może stwierdzić nabycie spadku na podstawie testamentu ustnego.
Odpowiadając zatem na pytanie co to jest akt poświadczenia dziedziczenia, należy stwierdzić, że to sporządzany przez notariusza dokument stwierdzający kto i w jakiej części nabywa spadek, mający moc prawną równą orzeczeniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Należy jeszcze odpowiedzieć na kolejne, często zadawane pytanie: co lepsze akt poświadczenia dziedziczenia czy stwierdzenie nabycia spadku. Tutaj odpowiedź wydaje się prosta. Jeżeli spadkobiercy są zgodni i mają możliwość skorzystania z notarialnej drogi postępowania, droga ta będzie lepsza o tyle, że jest znacznie szybsza. Nawet w przypadku zgodnego wniosku o stwierdzenie nabycia spadku kierowanego do sądu, spadkobiercy muszą oczekiwać kilka miesięcy na wyznaczenie rozprawy. U notariusza sprawę można załatwić niemal „od ręki”.
Odpowiadając zaś na pytanie, do czego potrzebny jest akt poświadczenia dziedziczenia, zwrócić należy uwagę na dwa podstawowe aspekty. Po pierwsze, akt poświadczenia dziedziczenia (lub postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku) jest dokumentem, którym spadkobierca może potwierdzić wobec wszystkich urzędów i instytucji, że rzeczywiście przysługują mu wszystkie należne spadkobiercy prawa. Po drugie, akt poświadczenia dziedziczenia otwiera drogę do dokonania działu spadku.
Należy bowiem podkreślić, że zarówno sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, jak i notariusz sporządzając akt poświadczenia dziedziczenia, ustalają jedynie kto i w jakiej części dziedziczy. W żaden sposób jednak nie odnoszą się do tego, co wchodzi w skład spadku i jak te składniki podzielić między spadkobierców.
Powyższa materia stanowi przedmiot odrębnego postępowania sądowego o dział spadku. Dopiero w toku tego postępowania sąd ustala jakie składniki wchodzą w skład spadku i jak je rozdzielić między spadkobierców. W razie istnienia sporu pomiędzy spadkobiercami, sprawy o dział spadku potrafią przybrać bardzo skomplikowany obrót, trwać wiele lat oraz być bardzo kosztowne. Także jednak w zakresie działu spadku ustawodawca przewidział szybszą drogę dla tych spadkobierców, którzy pozostają zgodni. Otóż, działu spadku można dokonać również umową zawieraną pomiędzy wszystkimi spadkobiercami. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa taka musi przybrać formę aktu notarialnego. Nie jest wówczas konieczne występowanie na drogę postępowania sądowego.
