Zachowek jest formą ochrony najbliższej rodziny spadkodawcy przed pominięciem w spadkobraniu. Może mieć miejsce zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego, jak i w przypadku dziedziczenia ustawowego – jeśli spadkodawca rozporządził całym lub prawie całym majątkiem w formie darowizn za życia. Roszczenie o zachowek przysługuje osobie uprawnionej wobec spadkobiercy testamentowego, wobec obdarowanego. Ewentualnie, w niektórych sytuacjach zachowku można żądać także od zapisobiercy windykacyjnego. Osoba zobowiązana do wypłaty zachowku nie zawsze jednak jest zainteresowana spełnieniem swego obowiązku. Stąd, osobie uprawnionej przysługuje specjalne roszczenie. Jeżeli uprawniony nie może uzyskać należnego zachowku polubownie, musi złożyć pozew.
Jak napisać pozew o zachowek
Sprawa o zachowek rozpoznawana jest w postępowaniu procesowy. Do sądu składamy więc pozew, nie wniosek. Pozew musi odpowiadać wymogom formalnym wskazanym, określonym w kodeksie postępowania cywilnego. Pozew musi więc zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
2) imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
3) adresy zamieszkania wszystkich stron;
4) numer PESEL powoda;
5) oznaczenie rodzaju pisma;
6) oznaczenie wartości przedmiotu sporu – w sprawie o zachowek będzie to najczęściej dochodzona kwota;
7) określenie żądania;
8) wskazanie faktów, na których powód opiera swoje roszczenie, oraz wskazanie dowodów na wykazanie każdego z tych faktów – roszczenie należy uzasadnić i udowodnić;
9) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
10) wymienienie załączników.
Nadto, każdy pozew o zachowek musi określać datę wymagalności roszczenia oraz informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia. Do pozwu załączamy oczywiście wszystkie załączniki wymienione w treści pisma oraz załączamy tyle odpisów pisma i załączników, ilu jest pozwanych (dla sądu i wszystkich pozwanych powinien przypadać po jednym egzemplarzu). Trzeba także pamiętać, że pozew o zachowek podlega opłacie sądowej, a wysokość tej opłaty zależy od dochodzonej kwoty. Jeżeli powód nie jest w stanie ponieść opłaty sądowej od pozwu, może złożyć wniosek o zwolnienie go od kosztów w całości lub w części. Wówczas do pozwu powinien załączyć także specjalny formularz, w którym przedstawi swoją sytuację rodzinną i majątkową. Jeżeli pozew nie będzie spełniała wymogów formalnych, Sąd wezwie powoda do ich usunięcia. Jeżeli powód braków formalnych nie usunie, Sąd odrzuci pozew z przyczyn formalnych.
W tym kontekście zdecydowanie warto skorzystać z pomocy adwokata, ponieważ ścisłe zachowanie wymogów formalnych pozwu to dopiero pierwszy krok do uzyskania zachowku. W pozwie należy bowiem podnieść wszystkie okoliczności istotne dla sprawy (a te w każdej sprawie się różnią) oraz powołać odpowiednie dowody.
Gdzie złożyć pozew o zachowek
W zależności od wartości przedmiotu sporu, czyli wysokości dochodzonego zachowku, sprawę będzie rozpoznawał w I instancji Sąd Rejonowy lub Okręgowy. Sąd Rejonowy rozpozna sprawę, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekroczy 100.000 zł. Jeżeli powód żąda kwoty wyższej, pozew powinien trafić do Sądu Okręgowego. Właściwym miejscowo sądem do rozpoznania sprawy o zachowek będzie sąd, w okręgu którego spadkodawca miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu, a jeżeli miejsca tego nie da się ustalić w Polsce, właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy albo jego część. Może być więc tak, że właściwy będzie sąd, w którego okręgu nie zamieszkują żadna ze stron (ani powód, ani pozwany). Jest to właściwość wyłączna, a więc inny sąd nie może takiej sprawy rozpoznać. Jeśli pozew trafi do niewłaściwego sądu, sąd ten winien przekazać sprawę sądowi właściwemu.
Jeżeli osoba zobowiązana do zapłaty zachowku nie chce spełnić swojego obowiązku, uprawniony może wytoczyć odpowiednie powództwa. Pozew powinien spełniać wymogi formalne oraz zostać prawidłowo opłacony. Sądem właściwym do rozpoznania sprawy o zachowek jest sąd, w okręgu którego spadkodawca miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu, a jeżeli miejsca tego nie da się ustalić w Polsce, właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy albo jego część.
