Sprawa o zachowek
Jeżeli spadkodawca pominął w dziedziczeniu najbliższą rodzinę (zstępnych, małżonka oraz rodziców), osoby te mogą dochodzić roszczenia o zapłatę zachowku. Pominięcie w dziedziczeniu najczęściej polega na tym, że spadkodawca sporządził testament, w którym do spadku powołał osobę „obcą”. Rzadziej dzieje się tak, że spadkodawca jeszcze za życia rozdysponował swoim majątkiem w taki sposób, że po jego śmierci spadek pozostaje pusty lub prawie pusty. W obu tych wypadkach, co do zasady, najbliższej rodzinie będzie należał się zachowek.
Oczywiście, rzadko dzieje się tak, że zachowek wypłacany jest dobrowolnie. Wypłata zachowku nigdy nie leży w interesie tego, kto otrzymał od spadkodawcy jakieś składniki majątkowe. Przed wytoczeniem powództwa warto jednak wezwać pisemnie osobę zobowiązaną do wypłaty zachowku. Jeżeli polubowne rozwiązanie sporu okaże się niemożliwe, pozostaje wystąpienie na drogę postępowania sądowego. Nie wdając się w prawne zawiłości, należy wskazać, że domagając się zachowku, składamy pozew, a nie wniosek o zachowek.
Pozew o zachowek wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W przypadku zachowku nie znajduje zatem zastosowania ogólna zasada wytaczania powództwa przed sąd miejsca zamieszkania pozwanego. Oznacza to, że niekiedy spór o zachowek będzie prowadzony przez sąd odległy dla wszystkich stron postępowania.
Co niezwykle istotne, roszczenia zachowkowe nie podlegają rozliczeniu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, ani w sprawie o dział spadku. W celu dochodzenia zachowku należy wytoczyć całkowicie odrębne powództwo. Jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 100.000 zł, pozew składamy do sądu rejonowego. Jeżeli tak kwota zostaje przekroczona, właściwy do rozpoznania sprawy będzie sąd okręgowy.
Pozew o zachowek wzór
W sprawie o zachowek nie został narzucony żaden urzędowy formularz pozwu. Istnieją jednak elementy, które pozew powinien zawierać, aby mógł zostać w ogóle przyjęty do rozpoznania. Każde pismo procesowe, w tym pozew o zachowek, musi zatem zawierać:
- oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
- imiona i nazwiska stron;
- oznaczenie rodzaju pisma;
- osnowę wniosku lub oświadczenia;
- wskazanie faktów, na których strona opiera swoje żądanie oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
- podpis strony;
- wymienienie załączników.
Nadto, strona wnosząca pozew powinna wskazać swój numer PESEL oraz adresy do doręczeń wszystkich stron postępowania. Na powodzie ciąży również obowiązek określenia wartości przedmiotu sporu. W przypadku zachowku będzie to najczęściej wartość dochodzonego roszczenia. Nadto, pozew powinien zawierać oznaczenie daty wymagalności roszczenia oraz informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
Jeżeli pozew nie będzie spełniał powyższych wymogów formalnych, Sąd wezwie do usunięcia tych braków. W wezwaniu Sąd powinien wskazać, których informacji konkretnie brakuje. Jeżeli braki zostaną prawidłowo uzupełnione w terminie, sprawie zostanie nadany dalszy bieg.
Oczywiście, poza spełnieniem wymogów formalnych, w treści pozwu należy jak najbardziej szczegółowo opisać okoliczności sprawy. Trzeba przy tym pamiętać, że Sąd nie zna tej konkretnej sprawy, ani jej stron. Całą wiedzę Sąd będzie czerpał z pozwu i załączników do niego. Należy zatem szczegółowo w pozwie wyjaśnić po kim żądamy zachowku, na czym polegało pominięcie w dziedziczeniu, w jakiej wysokości żądamy zachowku itd. Odnosząc się do wysokości zachowku należy ją również uzasadnić. Wartość zachowku zawsze zależy od wartości udziału spadkowego, który przypadłby osobie uprawnionej. Często zatem, w sprawie o zachowek, należy wartość tego udziału określić. Najczęściej wartość poszczególnych składników majątkowych ocenia biegły sądowy.
W pozwie należy zatem również złożyć odpowiednie wnioski dowodowe. Dowodami mogą być zeznania świadków, opinia biegłego, ale również, a może przede wszystkim, dokumenty. Pozew o zachowek dokumenty może obejmować rozmaite. Będą to przede wszystkim akty stanu cywilnego świadczące o bliskim pokrewieństwie osoby uprawnionej ze spadkodawcą, dokumenty świadczące o porządku dziedziczenia (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, akt poświadczenia dziedziczenia czy testament), ale również dokumenty potwierdzające skład i wartość spadku.
Oczywiście, ze sprawą o zachowek łączą się również koszty. Jeśli chodzi o pozew o zachowek opłata sądowa wynosi 5% wartości dochodzonego roszczenia i należy ją uiścić z chwilą wniesienia pozwu. Jeśli jednak żądany zachowek przedstawia wartość niższą niż 20.000,00 zł, opłata sądowa jest stała i wynosi od 30 do 1000 zł – w zależności od dochodzonej kwoty. Jeżeli poniesienie takiego kosztu narażałoby powoda na uszczerbek dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny, może złożyć wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych. Nadto, należy liczyć się z ewentualnymi kosztami biegłych sądowych, a w razie oddalenia powództwa, również z obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego drugiej strony.
Nie każdy pozew o zachowek okaże się jednak w całości zasadny, a to z uwagi na fakt, że Sąd, decydując o wysokości zachowku, bierze pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w tym relacje rodzinne i postępowanie tak osoby uprawnionej jak i zobowiązanej do zapłaty zachowku. Stąd, nie istnieje jeden, uniwersalny wzór pozwu o zachowek idealny do każdej sprawy. Okoliczności każdej sprawy różnią się od siebie i do każdej sprawy należy podejść indywidualnie.
Przedawnienie
Istnieje jeszcze jeden aspekt sprawy o zachowek, który wymaga wyjaśnienia, a mianowicie przedawnienie roszczeń. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku (tj. od dnia śmierci spadkodawcy).
