Nabycie spadku nie zawsze oznacza poprawę sytuacji finansowej spadkobiercy. Duża część spadkobierców drży o to, czy w skład spadku nie wchodzą żadne długi. Nie zawsze jest się czego obawiać, ale dziedziczenie długów jest kwestią złożoną i zdecydowanie warto poznać szczegóły odpowiedzialności spadkobierców za długi zmarłego.
Zacząć należy od doprecyzowania czym są długi spadkowe. Otóż, na długi spadkowe składają się przede wszystkim zobowiązania spadkodawcy, których nie zdążył za życia uregulować. W skład długów spadkowych mogą jednak wchodzić też obowiązki, które na spadkodawcy nie ciążyły, ale obciążają spadkobierców. Mogą więc to być niespłacone pożyczki, opłaty eksploatacyjne za mieszkanie, ale mogą to być również koszty pogrzebu spadkodawcy. Nie sposób wymienić wszystkich możliwych źródeł długów spadkowych.
Kluczowe znaczenie ma fakt, że odpowiedzialność za długi ponoszą wyłącznie spadkobiercy. Samo powołanie do spadku, czy to w drodze testamentu czy też dziedziczenia ustawowego, nie powoduje jeszcze powstania odpowiedzialności za długi spadkowe. Osoba powołana do spadku zawsze może bowiem spadek odrzucić. Powinna w tym celu złożyć odpowiednie oświadczenie przed notariuszem lub przed sądem i ma na to pół roku od kiedy osoba ta dowiedziała się o tytule swego powołania do spadku. Jeżeli w powyższym terminie zostanie złożone oświadczenie o odrzuceniu spadku, osoba która takie oświadczenie złożyła, nie odpowiada za długi spadkowe w żadnym zakresie. Jednakże, co oczywiste, nie otrzyma również żadnego przysporzenia. Rezygnuje wówczas z całego spadku. O tym kto dziedziczy długi decyduje więc to, kto odrzucił spadek, a kto ten spadek przyjął. Dziedziczenie długów po rodzicach nie jest więc obowiązkiem dzieci, które mogą spadek odrzucić i uwolnić się od konieczności spłacania długów rodziców całkowicie. Co jednak niezwykle istotne, przyjęcie spadku może nastąpić nie tylko poprzez złożenie stosownego oświadczenia. Jeżeli spadkobierca w powyższym, półrocznym terminie nie złoży żadnego oświadczenia, ani o przyjęciu, ani o odrzuceniu spadku, to spadek nabędzie i odpowiedzialność za długi spadkowe będzie ponosił, ale w ograniczonym zakresie. Jeżeli więc osoba powołana do spadku ma świadomość, że w skład spadku wchodzą wyłącznie długi, zdecydowanie najlepiej złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. W przeciwnym razie spadkobierca nabędzie spadek z długami.
Spadek można przyjąć na dwa sposoby: wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza. To, który sposób wybrał spadkobierca ma bezpośredni wpływ na jego odpowiedzialność za długi spadkowe. Przyjęcie spadku wprost oznacza odpowiedzialność za długi spadkowe bez żadnych ograniczeń. Przykładowo, jeżeli długi spadkowe wynoszą 100.000 zł, a w skład spadku wchodzi gotówka w kwocie 10.000 zł, spadkobierca przyjmujący spadek wprost musi spłacić całe 100.000 zł. W przypadku nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca ponosi odpowiedzialność tylko do wartości spadku. W powyższym przypadku, gdyby spadkobierca nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiadałby tylko za długi spadkowe tylko do kwoty 10.000 zł. Ważne jest to, że jeżeli spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, spadek nabędzie z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem zakres jego odpowiedzialności będzie wyznaczała wartość nabytego spadku. Dawniej brak złożenia oświadczenia w terminie oznaczało przyjęcie spadku wprost. Od czasu zmiany przepisów w tym zakresie w 2015 r. spadkobiercy zyskali dodatkową ochronę.
Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe powstaje już z chwilą śmierci spadkodawcy. W tym okresie jednak (do czasu przyjęcia spadku) wierzyciel może żądać zaspokojenia wyłącznie z masy spadkowej, w żadnym razie z majątku potencjalnego spadkobiercy. Z chwilą przyjęcia spadku, odpowiedzialność spadkobiercy rozciąga się jednak na cały jego majątek. Jeżeli więc spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, za długi spadkowe będzie odpowiadał jedynie do wartości spadku, ale całym swoim majątkiem. Przykładowo więc, w sytuacji gdy w skład spadku będzie wchodził tylko samochód, wierzyciel nie będzie musiał zaspokoić się wyłącznie z tego samochodu, ale będzie mógł prowadzić egzekucję również z oszczędności czy nieruchomości, które spadkobierca miał jeszcze przed nabyciem spadku.
Nabywając spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca powinien przynajmniej sporządzić wykaz inwentarza lub, najlepiej, wystąpić z wnioskiem o dokonanie spisu inwentarza. Cel sporządzenia wykazu inwentarza i spisu inwentarza jest ten sam, czyli opisanie wszystkich przedmiotów wchodzących w skład spadku oraz długów spadkowych. Różnica między tymi dokumentami jest jednak istotna, ponieważ wykaz inwentarza sporządza sam spadkobierca, zaś spis inwentarza komornik. Chociaż oba dokumenty są ważne, z pewnością dokument przygotowany przez komornika będzie odznaczał się większą wiarygodnością. Spis lub wykaz inwentarza mają za zadanie ustalić górny próg odpowiedzialności spadkobiercy. Dokumenty te nie mają jednak decydującego znaczenia. Jeżeli w spisie lub wykazie inwentarza dany przedmiot lub dług nie został ujęty, nie oznacza to, że nie bierze się ich pod uwagę ustalając odpowiedzialność spadkobiercy. W takim wypadku dokument podlega uzupełnieniu. Jeżeli wiec dany dług nie został uwzględniony w spisie lub wykazie inwentarza, nie oznacza to, że wierzyciel nie może go dochodzić.
Postępowanie spadkowe, o ile jest więcej niż jeden spadkobierca, zawsze jest dwuetapowe. W pierwszej kolejności sąd stwierdza nabycie spadku lub notariusz przygotowuje akt poświadczenia dziedziczenia. Dopiero w dalszej kolejności spadek podlega działowi. W pierwszym etapie sąd lub notariusz stwierdzają jedynie kto i w jakiej części nabył spadek. Nie odnoszą się w żaden sposób do konkretnych przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego. Dział spadku, służy już podziałowi konkretnych składników wchodzących w skład spadku pomiędzy spadkobierców – stosownie do ich udziałów w spadku.
Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Do czasu dokonania działu spadku, wierzyciel może więc pozwać jednego, niektórych lub wszystkich spadkobierców o całość przysługującej mu wierzytelności (z zastrzeżeniem kwotowej odpowiedzialności przy nabyciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza). Po dokonaniu działu spadku wierzyciel powinien pozwać wszystkich spadkobierców, stosownie do wielkości ich udziałów w spadku.
Spadek a długi to zagadnienie skomplikowane ale niezwykle istotne przy podejmowaniu decyzji o tym czy spadek przyjąć, czy też go odrzucić. Czasami nie warto ryzykować i przyjmować spadku obciążonego długami. Jeżeli jednak długi nie są duże w stosunku do wartości majątku spadkowego, z pewnością spadkobiercą opłaca się spadek przyjąć, a długi spłacić.
