W języku potocznym „wydziedziczenie” i „niegodność dziedziczenia” mogą być pojęciami używanymi nawet zamiennie i sprowadzają się do tego, że taka osoba (tj. osoba wydziedziczona lub niegodna dziedziczenia) – zostaje pozbawiona prawa do spadku. W sensie prawnym są to jednak dwie zupełnie różne instytucje. Zgoła odmienne są sytuacje, w których będą miały zastosowanie i dlatego nie wolno ich mylić, ani używać tych pojęć zamiennie.
Wydziedziczenie a niegodność dziedziczenia – różnice
Wydziedziczeniem jest pozbawienie prawa do zachowku osoby, której takie uprawnienie formalnie przysługiwałoby. Wydziedziczenia może dokonać wyłącznie spadkodawca osobiście, w swoim testamencie. Z testamentu powinna wynikać też przynajmniej jedna z ustawowych przyczyn wydziedziczenia. Wydziedziczenie będzie usprawiedliwione, jeżeli osoba uprawniona do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Podstawową różnicą pomiędzy wydziedziczeniem a niegodnością jest to, że wydziedzicza sam spadkodawca w testamencie, a za niegodnego może uznać Sąd, już po śmierci spadkodawcy. Niegodność jest zatem niezależna od woli spadkodawcy (w przeciwieństwie do wydziedziczenia) i nie wymaga żadnych jego działań. Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Najczęściej będą to oczywiście inni potencjalni spadkobiercy. Z żądaniem takim uprawniony może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). Sprawę o uznanie za niegodnego rozpoznaje Sąd, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy i zebrane dowody. Nieco inne, niż w przypadku wydziedziczenia są również przesłanki uznania za niegodnego. Sąd uzna spadkobiercę za niegodnego, jeżeli spadkobierca:
-
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
- uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
- uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
O skutkach wydziedziczenia i uznania za niegodnego w kontekście zachowku, mowa jest w odrębnym artykule.
Podsumowanie
Wydziedziczenie i uznanie spadkobiercy za niegodnego to dwie różne instytucje. Wydziedziczenia, czyli pozbawienia prawa do zachowku, dokonuje jeszcze za życia spadkodawca w swoim testamencie. Za niegodnego uznaje Sąd już po śmierci spadkodawcy na żądanie każdej osoby, która ma w tym interes. Odmienne są także przesłanki wydziedziczenia i uznania za niegodnego.
