Podział majątku wspólnego to postępowanie kompleksowe. W jego toku nie tylko ustala się skład majątku wspólnego oraz decyduje o jego podziale, ale rozlicza się również wzajemne roszczenia małżonków. Owa kompleksowość nie jest jednak absolutna i istnieją roszczenia, których w podziale majątku dochodzić nie można. O tym, co nie podlega podziałowi w sprawie o podział majątku wspólnego i jakich roszczeń w tym postępowaniu nie można zgłaszać, będzie mowa w dzisiejszym wpisie.
Majątek osobisty
W podziale majątku dzielimy tylko składniki wchodzące w skład majątku wspólnego. Oczywistym wyłączeniem objęte są zatem rzeczy wchodzące w skład majątków osobistych małżonków.
Zagadnienie to jednak wcale nie jest takie jednoznaczne. W sprawie o podział majątku często kwestią sporną jest to, czy określony składnik wchodzi w skład majątku wspólnego, czy osobistego. Oczywiście, w interesie każdego małżonka będzie wykazanie, że jak najwięcej składników wchodzi w skład jego majątku osobistego.
Jasne pozostaje, że do majątku osobistego będą wchodziły rzeczy nabyte przed zawarciem małżeństwa, ale nie tylko one. Do majątku osobistego wejdą również składniki nabyte za środki wchodzące w skład majątku osobistego i to nawet jeśli nabycie nastąpi w okresie trwania wspólności.
Jeżeli więc określony składnik został nabyty w okresie trwania wspólności majątkowej, ale za środki pochodzące sprzed zawarcia małżeństwa (i małżonek jest w stanie to wykazać), ten składnik wejdzie w skład majątku osobistego.
Często jednak małżonkowie czynią nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z nich np. poprzez remont ze środków wspólnych domu, stanowiącego własność jednego z małżonków. W takim wypadku, w postępowaniu o podział majątku wspólnego sam dom przedmiotem podziału nie będzie, ale nakłady na ten tom będą podlegały rozliczeniu.
Trzeba w tym miejscu podkreślić, że darowizny i spadki także wchodzą w skład majątku osobistego (chyba że darczyńca albo spadkodawca postanowią inaczej), a więc składniki majątku nabyte za środki pochodzące z darowizny czy spadku, także wejdą w skład majątku osobistego.
Nie będą podlegały podziałowi także przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. Sądy dość surowo oceniają, jakie konkretnie przedmioty mogą służyć wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. Sporne jest na przykład, czy takim przedmiotem może być samochód. Z całą pewnością może to być instrument muzyczny czy wózek inwalidzki. Trzeba jednak podkreślić, że nawet jeśli określony przedmiot zostanie na omawianej podstawie wyłączony z podziału, to jeżeli został nabyty ze środków wspólnych, można żądać rozliczenia takiego wydatku jako nakład majątku wspólnego na majątek osobisty.
Weryfikując to, czy określony składnik majątku wchodzi w skład majątku wspólnego, kluczowe znaczenie będzie miała data nabycia tego środka oraz to, w jaki sposób zakup został sfinansowany. Trzeba jednak podkreślić, że w orzecznictwie formułuje się pewne domniemanie. Jeśli nie da się wykazać, że składnik wchodzi w skład majątku osobistego, to uznaje się, że wchodzi on w skład majątku wspólnego.
Wydatki na utrzymanie rodziny
W sprawie o podział majątku nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów z majątku osobistego na wspólny, jeżeli zostały one zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Każdy z małżonków ma obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, przede wszystkim dzieci. Nie istnieje żaden przepis, który ograniczałby ten obowiązek jedynie do wykorzystywania majątku wspólnego. Jeśli małżonek dysponuje majątkiem osobistym, a potrzeby rodziny nie są zaspokojone, winien ten majątek spożytkować na rodzinę.
Co oczywiste, małżonek nie może domagać się środków, które przeznaczył z majątku osobistego na zaspokojenie potrzeb rodziny, ale zakaz ten nie jest bezwzględny. Jeżeli wydatek przyczynił się do powiększenia majątku wspólnego (np. przez zakup rodzinie drogich rowerów), wówczas taki wydatek może być rozliczony.
Wydatki na przedmioty przynoszące dochód
W sprawie o podział majątku nie jest możliwe żądanie zwrotu wydatków i nakładów koniecznych z majątku wspólnego na przedmioty majątkowe wchodzące w skład majątku osobistego przynoszące dochód. Jest to pokłosie rozwiązania, że dochody z przedmiotów wchodzących w skład majątku osobistego, wchodzą w skład majątku wspólnego. Chodzi tutaj przede wszystkim o dochody z przedsiębiorstwa stanowiącego majątek osobisty małżonka, ale też np. o czynsze uzyskiwane z najmu czy dzierżawy nieruchomości wchodzących w skład majątku osobistego. Nie byłoby więc sprawiedliwe, gdyby wydatki i nakłady konieczne na te składniki majątku, które przynoszą małżeństwu dochód, można było w podziale rozliczać. Trzeba tutaj jednak podkreślić, że chodzi o wydatki i nakłady konieczne, a więc te, które są niezbędne do utrzymania rzeczy w stanie niepogorszonym i pozwalającym na dalsze uzyskiwanie dochodu. Na tym tle również nierzadko dochodzi do sporów, np. jeśli w okresie trwania wspólności majątkowej jeden z małżonków istotnie dofinansował swoją działalność czy nieruchomości, które wchodziły w skład jego majątku osobistego.
Nakłady z majątku osobistego na majątek osobisty
Co do zasady, w sprawie o podział majątku wspólnego nie rozlicza się nakładów z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego. Tego rodzaju rozliczenia odbywają się na drodze cywilnoprawnej, poprzez wytoczenie przez jednego małżonka powództwa przeciwko drugiemu. Jedynie wyjątkowo, Sąd Najwyższy dopuszcza rozliczenie nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty w postępowaniu o podział majątku wspólnego, jeżeli nakłady te częściowo czynione były z majątku osobistego a częściowo wspólnego, co uzasadniało objęcie ich rozliczenia jednym postępowaniem.
