DZIEDZICZENIE PO RODZICACH – PODSTAWA NABYCIA
Śmierć rodziców jest jednym z najgorszych doświadczeń, jakich możemy doświadczyć. Dlatego też niezwykle trudno jest się po takiej tragedii otrząsnąć. Sprawy spadkowe po rodzicach należy jednak uregulować, i to najlepiej jak najszybciej. Wraz z biegiem czasu sprawy spadkowe mogą się bowiem znacznie komplikować, a i tak postępowania spadkowe do najprostszych i najszybszych nie należą.
Istnieją dwa podstawowe rodzaje spadkobrania. Spadek po rodzicach można nabyć na podstawie testamentu lub w drodze dziedziczenia ustawowego. Pierwszeństwo ma testament. Jeżeli został sporządzony i jest ważny, to w oparciu o jego postanowienia będzie odbywało się dziedziczenie po rodzicach. Jeżeli testamentu nie ma, albo sporządzony testament jest nieważny, o porządku dziedziczenia będzie decydowała ustawa, a konkretnie Kodeks Cywilny.
Na wypadek swojej śmierci rodzic może rozporządzić swoim majątkiem tylko przez sporządzenie testamentu. Jeden testament może zawierać wolę tylko jednego spadkodawcy. Nie są dopuszczalne testamenty łączne wielu osób, w tym nie jest dopuszczalny jeden testament dla obojga rodziców. Nie każdy testament będzie jednak skuteczny. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; pod wpływem groźby. Wynika to oczywiście z faktu, że spadkodawca musi być w pełni świadomy wyrażając swoją ostatnią wolę, a decyzję w tym zakresie musi podejmować swobodnie, dobrowolnie, bez ingerencji osób trzecich.
Istnieje kilka rodzajów testamentów. Najbezpieczniejszym testamentem jest ten, który został sporządzony w formie aktu notarialnego. Wtedy notariusz, który dysponuje odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, dba o to, aby testament spełniał wszystkie wymogi formalne oraz napisany był precyzyjnym językiem tak, aby w przyszłości jego interpretacja nie nastręczała problemów. Testamenty notarialne rejestrowane są także w Notarialnym Rejestrze Testamentów. Taki testament nie powinien więc zaginąć, a spadkobiercy bez trudu mogą dotrzeć do informacji o jego istnieniu.
Testament, dla swej ważności, nie wymaga jednak formy aktu notarialnego. Spadkodawca może również sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Nie można zatem napisać testamentu na komputerze, wydrukować i tylko podpisać własnoręcznie. Każdy wyraz testamentu powinien być napisany własnoręcznie, a to dlatego, aby utrudnić fałszerstwo testamentu. Pismo ręczne może podlegać weryfikacji w kontekście tego, czy pochodzi od tego konkretnego spadkodawcy. Pisma maszynowego zweryfikować pod tym kątem nie można. Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Może istnieć bowiem więcej niż jeden testament tego samego spadkodawcy.
Istnieje też możliwość sporządzenia testamentu ustnego, lecz wyłącznie w określonych w przypadkach, to jest tylko jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Taki testament musi wysłuchać przynajmniej troje świadków. Są jeszcze inne rodzaje testamentów, lecz w praktyce są bardzo rzadko spotykane, więc nie będę ich w tym miejscu omawiał.
Spadek po rodzicach bez testamentu nabywa się na podstawie ustawy. Zgodnie z kodeksem cywilnym, w pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Spadek po ojcu gdy żyje matka nabędzie zatem matka oraz dzieci w częściach równych, o ile dzieci jest nie więcej niż troje. W takiej sytuacji matka i dzieci nabędą spadek po ¼. Jeżeli dzieci będzie czwórka, matka także nabędzie spadek po ojcu w części ¼, a tylko pozostała część pozostanie do podziału między dzieci. Dzieci będą dziedziczyły w takiej sytuacji w części 3/16. Jeżeli spadkodawca nie posiadał dzieci, spadek bez testamentu, na mocy ustawy, nabędą małżonek i rodzice spadkodawcy. Jeżeli i małżonka nie ma, spadek nabędą rodzice. W dalszej kolejności (jeżeli choćby jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku) do dziedziczenia powołane jest rodzeństwo, następnie dziadkowie i dzieci małżonka (pasierbowie), a na końcu gmina.
Niestety, często jest tak, że w rodzinie istnieje konflikt. Czy to między rodzicami a dziećmi, czy też między rodzeństwem. Konflikty takie mogą mieć wpływ na dziedziczenie po rodzicach. Oprócz tego, że w testamencie rodzic może do spadku powołać tylko niektórych członków najbliższej rodziny (na przykład tylko niektóre dzieci), to jeszcze w testamencie rodzic może pozbawić dziecko, małżonka i swoich rodziców zachowku (wydziedziczenie). Nie jest to jednak możliwe w każdym wypadku. Wydziedziczenie będzie skuteczne, jeżeli uprawniony do zachowku: wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
SPADEK PO RODZICACH – POSTĘPOWANIE
Każde postępowanie spadkowe jest dwuetapowe. Po pierwsze należy ustalić kto nabywa spadek i w jakiej części. Można to uczynić na dwa sposoby: poprzez złożenie do sądu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku albo poprzez sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Na tym etapie nie dzieli się jeszcze spadku. Nie decyduje się o tym, kto stanie się właścicielem poszczególnych składników majątkowych wchodzących w skład spadku. O tym decyduje dopiero dział spadku, czyli drugi etap postępowania spadkowego.
Dział spadku po spadkodawcy (często potocznie zwany: podział majątku po śmierci ojca czy też podział majątku po śmierci rodziców), może nastąpić na dwa sposoby. Jeżeli spadkobiercy są ze sobą zgodni co do wszystkich aspektów, mogą zdecydować się na dział spadku o notariusza. W takim wypadku dział spadku następuje na podstawie umowy zawieranej przez wszystkich spadkodawców. Jeżeli w skład spadku nie wchodzi żadna nie ruchomość, forma aktu notarialnego dla takiej umowy nie jest obligatoryjna i wystarczy zwykła forma pisemna. Umowy działowe bywają jednak skomplikowane, zatem nawet jeżeli forma aktu notarialnego nie jest wymagana, warto zdecydować się na pomoc notariusza albo adwokata w przygotowaniu takiej umowy. Niesie ona ze sobą daleko idące skutki prawne i dobrze, aby została przygotowana prawidłowo.
Drugim sposobem na dokonanie działu spadku jest postępowanie sądowe. Każdy ze spadkobierców może złożyć do sądu wniosek o dział spadku. Sprawę o dział spadku zawsze rozpoznaje Sąd Rejonowy, który w pierwszej kolejności określa skład spadku. To sąd zatem ustala i decyduje jakie przedmioty majątkowe podlegają podziałowi. Następnie, Sąd podejmuje decyzję o sposobie dokonania działu. Istnieją 3 takie sposoby. Pierwszym, podstawowym sposobem działu spadku jest podział fizyczny rzeczy. Jeżeli okaże się on niemożliwy lub niecelowy, Sąd może zdecydować o przyznaniu rzeczy na własność określonemu spadkobiercy lub spadkobiercom z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Ostatnim sposobem jest zarządzenie sprzedaży rzeczy wchodzących w skład spadku. O sposobie dokonania działu decyduje sąd po rozważeniu interesów wszystkich stron. Istotne znaczenie w tym kontekście mają także darowizny uczynione za życia spadkodawcy. To już jednak zagadnienie na inny wpis.
