Czym jest współwłasność
Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom. Taki stan rzeczy nazywamy współwłasnością. Współwłaścicieli mogą mieć zarówno ruchomości (np. samochody), jak i nieruchomości (działki, domy, mieszkania). Nie istnieje górna granica liczby współwłaścicieli. Jeden przedmiot może mieć dowolną ich liczbę. Przedmiotem współwłasności nigdy nie może być zbiór rzeczy (np. kolekcja monet czy księgozbiór ). W takim wypadku przedmiotem wspólnego prawa są poszczególne rzeczy wchodzące w skład zbioru. Współwłaściciele mają uprawnienia do całej rzeczy, nie zaś do jej wydzielonych części. Oznacza to, że każdy ze współwłaścicieli może korzystać z całej rzeczy, chyba współwłaściciele inaczej się umówią. Czasami współwłasność powstaje na podstawie umowy, kiedy np. dwie osoby kupują jeden samochód. Innym razem współwłasność powstaje z mocy samego prawa, np. w przypadku spadkobrania. W polskim prawie wyróżnia się współwłasność w częściach ułamkowych oraz współwłasność łączną. Pierwszy z wymienionych rodzajów charakteryzuje się tym, że współwłaściciele mają określone ułamkiem udziały w rzeczy wspólnej. Współwłasność łączna jest bezudziałowa i może powstać tylko w określonych sytuacjach. Najczęściej występującymi formami współwłasności łącznej są wspólność majątkowa małżeńska małżonków oraz majątek wspólny wspólników spółki cywilnej. Nie zawsze jednak istnienie współwłasności jest stanem pożądanym przez wszystkich współwłaścicieli.
Zniesienie współwłasności
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Zniesienie współwłasności może nastąpić na drodze postępowania sądowego lub mocą zawartej umowy. Istnieją trzy podstawowe sposoby zniesienia współwłasności:
- podział fizyczny rzeczy wspólnej,
- przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych,
- sprzedaż rzeczy wspólnej.
Preferowanym sposobem zniesienia współwłasności jest podział fizyczny rzeczy. Nie każdą rzecz da się jednak podzielić fizycznie. O ile łatwo wyobrazić sobie zniesienie współwłasności działki poprzez jej podział na mniejsze, o tyle podział fizyczny samochodu doprowadziłby do jego całkowitego zniszczenia. Jeżeli więc podział fizyczny rzeczy nie jest możliwy, lub, w ocenie sądu, nie jest najlepszym sposobem zniesienia współwłasności, sąd może przyznać rzecz wspólną na wyłączną własność jednemu ze współwłaścicieli, z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Jeżeli zaś żadnego ze współwłaścicieli nie stać na poczynienie spłat, a nie jest możliwy podział fizyczny rzeczy, najlepszym sposobem zniesienia współwłasności będzie sprzedaż rzeczy wspólnej i podział środków uzyskanych ze sprzedaży.
Co sąd bierze pod uwagę przy zniesieniu współwłasności?
Przede wszystkim o tym, co sąd bierze pod uwagę przy zniesieniu współwłasności decyduje sama rzecz będąca przedmiotem współwłasności. W pierwszej więc kolejności sąd weryfikuje co jest przedmiotem współwłasności i jakie są możliwości jej podziału. Sąd z pewnością będzie więc sprawdzał czy rzecz wspólną można w ogóle podzielić fizycznie. Jeżeli jedna ze stron wnosi o przyznanie rzeczy wspólnej na wyłączną własność, sąd może zweryfikować czy strona ta będzie w stanie spłacić pozostałych współwłaścicieli. W przypadku podziału fizycznego rzeczy wspólnej lub przyznania jej na wyłączną własność jednemu współwłaścicielowi, sąd będzie też ustalał wartość rzeczy wspólnej, aby ustalić wysokość spłat należnych pozostałym współwłaścicielom. Ustalając sposób zniesienia współwłasności, sąd musi rozważyć interesy wszystkich stron. Będzie zatem oceniał, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, jaki sposób podziału będzie najlepszy. Każda sprawa jest inna, dlatego też Sąd musi dostosować sposób podziału do okoliczności konkretnej sprawy
Czy sąd może mnie zmusić do zniesienia współwłasności?
Jak wyżej wskazano, każdemu współwłaścicielowi prawo do złożenia wniosku o zniesienie współwłasności. Odpowiadając więc na pytanie, czy sąd może mnie zmusić do zniesienia współwłasności, stwierdzić należy, że, co do zasady, samemu zniesieniu współwłasności współwłaściciel nie może się sprzeciwić. Są od tej reguły nieliczne wyjątki. Współwłaściciele mogą bowiem zawrzeć umowę wyłączającą możliwość zniesienia współwłasności przez określony czas i w takim wypadku, przed upływem tego terminu, zniesienie współwłasności nie jest dopuszczalne. W orzecznictwie można też spotkać poglądy o tym, że zniesienie współwłasności nie jest dopuszczalne, jeśli będzie stanowiło nadużycie prawa, np. w przypadku gdy współwłasność dotyczy części nieruchomości, które są potrzebne do wspólnego użytku (np. podwórze). Te okoliczności zawsze pozostają bardzo ocenne. Pomimo jednak tego, że, co do zasady, współwłaściciel nie może się sprzeciwić zniesieniu współwłasności, to nikogo nie można zmusić do prawa własności, dlatego też, jeśli współwłaściciel nie godzi się na przyznanie mu określonej rzeczy na własność, sąd nie może tego uczynić. W takiej sytuacji do dyspozycji sądu pozostaną inne sposoby zniesienia współwłasności.
Kto ponosi koszty zniesienia współwłasności?
Zniesienie współwłasności możliwe jest na dwa sposoby: w sądzie albo w drodze zawartej umowy. Jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość, umowa musi mieć formę aktu notarialnego. O tym, ile kosztuje zniesienie współwłasności u notariusza decyduje wartość rzeczy wspólnej. Maksymalne stawki taksy notarialnej ustala Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Notariusz nie może pobrać wynagrodzenia przekraczającego kwoty wskazane w tym rozporządzeniu. O tym, kto ponosi koszty zniesienia współwłasności u notariusza decydują sami współwłaściciele – często pokrywają oni koszty proporcjonalnie w stosunku do posiadanych udziałów w rzeczy wspólnej lub dzielą się kosztami po równo. W postępowaniu sądowym o zniesienie współwłasności koszty także zależą od okoliczności konkretnej sprawy. Wniosek o zniesienie współwłasności podlega stałej opłacie sądowej w kwocie 1000 złotych, a jeżeli zawiera zgodny projekt zniesienia współwłasności, opłata wynosi 300 złotych. Do tego jednak należy doliczyć koszty opinii biegłych sądowych (np. na okoliczność wyceny rzeczy wspólnej) oraz wynagrodzenia pełnomocników. O tym, kto ponosi koszty sądowego zniesienia współwłasności decyduje sąd, jednak zasadą postępowania nieprocesowego (a takim jest postępowanie o zniesienie współwłasności) jest, że każda strona postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Każdy zatem ponosi koszty swoich pełnomocników i koszty związane ze swoimi wnioskami. Co prawda, w razie występowania sprzecznych interesów stron, sąd może obciążyć kosztami postępowania jedną tylko stronę, jednak większość sądów przyjmuje, że w sprawach tzw. działowych, do których należy także sprawa o zniesienie współwłasności, nie występuje sprzeczność interesów między uczestnikami, którzy domagają się zniesienia współwłasności, niezależnie od tego, jaki sposób dokonania podziału proponują i jakie wnioski składają w tym względzie, ponieważ wspólnym interesem stron jest już samo zniesienie współwłasności. Są też jednak poglądy odmienne co do tej kwestii. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zawsze jednak należy do oceny sądu.
