Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom. Taki stan rzeczy nazywamy współwłasnością. Współwłaścicieli mogą mieć zarówno ruchomości (np. samochody), jak i nieruchomości (działki, domy, mieszkania). Nie istnieje górna granica liczby współwłaścicieli. Jeden przedmiot może mieć dowolną ich liczbę. Przedmiotem współwłasności nigdy nie może być zbiór rzeczy (np. kolekcja monet czy księgozbiór ). W takim wypadku przedmiotem wspólnego prawa są poszczególne rzeczy wchodzące w skład zbioru. Współwłaściciele mają uprawnienia do całej rzeczy, nie zaś do jej wydzielonych części. Oznacza to, że każdy ze współwłaścicieli może korzystać z całej rzeczy, chyba współwłaściciele inaczej się umówią. Współwłasność jest rodzajem prawa własności, zatem jak najbardziej współwłaścicielom przysługuje ochrona własności. Czasami współwłasność powstaje na podstawie umowy, kiedy np. dwie osoby kupują jeden samochód. Innym razem współwłasność powstaje z mocy samego prawa, np. w przypadku spadkobrania. W polskim prawie wyróżnia się współwłasność w częściach ułamkowych oraz współwłasność łączną. Pierwszy z wymienionych rodzajów charakteryzuje się tym, że współwłaściciele mają określone ułamkiem udziały w rzeczy wspólnej. Współwłasność łączna jest bezudziałowa i może powstać tylko w określonych sytuacjach. Najczęściej występującymi formami współwłasności łącznej są wspólność majątkowa małżeńska małżonków oraz majątek wspólny wspólników spółki cywilnej. Nie zawsze jednak istnienie współwłasności jest stanem pożądanym przez wszystkich współwłaścicieli.
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Zniesienie współwłasności może nastąpić na drodze postępowania sądowego lub mocą zawartej umowy. Istnieją trzy podstawowe sposoby zniesienia współwłasności:
- podział fizyczny rzeczy wspólnej,
- przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych,
- sprzedaż rzeczy wspólnej.
Preferowanym sposobem zniesienia współwłasności jest podział fizyczny rzeczy. Nie każdą rzecz da się jednak podzielić fizycznie. O ile łatwo wyobrazić sobie zniesienie współwłasności działki poprzez jej podział na mniejsze, o tyle podział fizyczny samochodu doprowadziłby do jego całkowitego zniszczenia. Jeżeli więc podział fizyczny rzeczy nie jest możliwy, lub, w ocenie Sądu, nie jest najlepszym sposobem zniesienia współwłasności, Sąd może przyznać rzecz wspólną na wyłączną własność jednemu ze współwłaścicieli, z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Przykładowo, jeżeli przedmiotem współwłasności jest cenna moneta, a tylko jeden ze współwłaścicieli jest kolekcjonerem, istnieje spore prawdopodobieństwo, że to właśnie jemu Sąd przyzna jej wyłączną własność. Oczywiście, z obowiązkiem poczynienia odpowiednich spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli. Jeżeli jednak tego kolekcjonera nie byłoby stać na poczynienie spłat, wydaje się, że najlepszym sposobem zniesienia współwłasności byłby ostatni z możliwych – sprzedaż rzeczy wspólnej i podział środków z tej sprzedaży uzyskanych. Ten sposób najlepszy jest właśnie w przypadkach, gdy podział fizyczny rzeczy nie jest możliwy, a żadnego ze współwłaścicieli nie stać na poczynienie spłat na rzecz pozostałych. Sprzedaż rzeczy wspólnej jest także jedynym sposobem zniesienia współwłasności, kiedy żaden ze współwłaścicieli nie chce przyjąć rzeczy na wyłączną własność. Nikogo, bowiem, nie można zmusić do własności. O sposobie zniesienia współwłasności decyduje Sąd, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w tym w szczególności interesy wszystkich współwłaścicieli. Warto w tym kontekście korzystać z pomocy pełnomocników. Doświadczony prawnik zniesienie współwłasności przeprowadzi w taki sposób, aby wskazać sądowi wszystkie argumenty przemawiające za stanowiskiem strony, którą reprezentuje. Jeżeli współwłaściciele decydują się na umowne zniesienie współwłasności, muszą być oczywiście zgodni we wszystkich aspektach, w tym także co do sposobu zniesienia współwłasności.
Sądowe zniesienie współwłasności
Postępowanie w sprawie zniesienia współwłasności może zainicjować każdy ze współwłaścicieli poprzez złożenie stosownego wniosku do sądu. W tego rodzaju sprawach zawsze orzeka sąd rejonowy (niezależnie od wartości rzeczy wspólnej) właściwy dla miejsca położenia rzeczy. We wniosku o zniesienie współwłasności należy dokładnie określić rzecz mającą ulec podziałowi oraz przedstawić dowody prawa własności. Wnioskodawca może też zaproponować sposób zniesienia współwłasności. Gdy wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, Sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli zaproponowany sposób podziału nie będzie sprzeciwiał się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie będzie naruszał w sposób rażący interesu osób uprawnionych. Jeżeli współwłaściciele nie są zgodni co do podziału rzeczy wspólnej, w toku postępowania o zniesienie współwłasności Sąd powinien nakłaniać współwłaścicieli do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując im sposoby mogące do tego doprowadzić. W postępowaniu o zniesienie współwłasności Sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy.
Dopuszczalne jest łącznie spraw o zniesienie współwłasności z niektórymi innymi postępowaniami. Przykładowo, można w jednym postępowaniu procedować dział spadku i zniesienie współwłasności. Będzie to konieczne np. w przypadku, gdy do spadku wchodził udział w rzeczy wspólnej, tj. kiedy spadkodawca nie był wyłącznym właścicielem rzeczy. W postępowaniu sądowym o zniesienie współwłasności korzystanie z pomocy adwokata lub radcy prawnego jest prawem strony, nie obowiązkiem. Postępowania te potrafią być jednak bardzo skomplikowane i czasochłonne, a dobry adwokat zniesienie współwłasności przeprowadzi z jak najlepszym rezultatem dla Klienta.
Zniesienie współwłasności u notariusza
Sądowe zniesienie współwłasności nie jest jednak jedynym rozwiązaniem. Jeżeli współwłaściciele są zgodni, mogą znieść współwłasność na mocy zawartej umowy. Umowne zniesienie współwłasności nieruchomości wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego. Zniesienie współwłasności u notariusza możliwe jest w każdym czasie. Współwłaściciele mogą wybrać dowolnego notariusza. Jedynym warunkiem umownego zniesienia współwłasności, jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W razie braku takiej zgody, pozostaje postępowanie sądowe. Jeżeli współwłaściciele chcą znieść współwłasność rzeczy ruchomej, akt notarialny nie jest potrzebny i wystarczy zwykła umowa pisemna. W takim wypadku jednak warto, aby umowę przygotował prawnik (adwokat albo radca prawny), ponieważ umowy o zniesienie współwłasności mają skomplikowany charakter i bezpieczniej dla stron jest, kiedy umowa przygotowana jest przez doświadczoną osobę.
Zniesienie współwłasności koszty
O tym, ile kosztuje zniesienie współwłasności u notariusza decyduje wartość rzeczy wspólnej. Maksymalne stawki taksy notarialnej ustala Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Notariusz nie może pobrać wynagrodzenia przekraczającego kwoty wskazane w tym rozporządzeniu. W postępowaniu sądowym o zniesienie współwłasności koszty także zależą od okoliczności konkretnej sprawy. Wniosek o zniesienie współwłasności podlega stałej opłacie sądowej w kwocie 1000 zł, a jeżeli zawiera zgodny projekt zniesienia współwłasności, opłata wynosi 300 złotych. Do tego jednak należy doliczyć koszty opinii biegłych sądowych (np. na okoliczność wyceny rzeczy wspólnej) oraz wynagrodzenia pełnomocników.
Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych – pozostałe usługi
- podział majątku wspólnego,
- dział spadku,
- postępowania sądowo-administracyjne,
- obsługa prawna firm,
- nieruchomości i inwestycyjny proces budowlany.
